جمعه ۳۱ ارديبهشت ۹۵
شب برات همه ساله در خراسان جنوبی، حال و هوای ویژه‌ای دارد. همه جا چراغانی می‌شود و شادمانی و شادکامی خاصی بر مردم حاکم است. مردم برای این مراسم باشکوه، احترام ویژه‌ای قائل بوده و اهتمام خاصی در برپایی آن دارند.
صرف هزینه ۴۰ میلیارد ریالی برای هم‌نشینی با مردگان، حکایت سنتی دیرینه در خراسان جنوبی است که این روزها با ریخت‌وپاش فراوان فلسفه اصلی آن رو به فراموشی می‌رود.
این مراسم ویژه در خراسان جنوبی مانند دیگر استان‌ها، در شب پانزدهم و به قولی چهاردهم ماه شعبان برگزار می‌شود.
به این مراسم عنوان‌هایی مانند شب برات، روز برات، چراغ برات و عید برات نیز داده می‌شود و مردم گروه گروه بر مزار امواتشان حاضر می‌شوند تا با توزیع اقلامی مانند خرما، شیرینی، نان و دیگر مواد خوراکی و گاهاغیر خوراکی نذر خود را ادا کرده و برای مُردگانشان نیز آزادی از گناهان را بخواهند.
این سنت پاک و حسنه در روزهای ابتدایی اسلام شکل دیگری را به خود اختصاص داده بود به گونه‌ای که جایی برای تجمل و اسراف گرایی نبود اما زمان گذشت و این سنت دیرینه با شاخ و برگ‌های تجملاتی رشد یافته و منتقل شده است.
بزرگترها اکنون بر این عقیده‌اند که اجرای مراسم روز برات در شرایط فعلی نیز به جایی رسیده که تحت الشعاع تجمل گرایی قرار گرفته و بی شک مردگان نیز راضی به این وضعیت نیستند.
برات در روایات و احادیث
بسیاری از اهل سنت به فضیلت و عظمت این شب اعتقاد دارند. همچنین وعده آمرزش و اجابت دعا در شب پانزدهم شعبان و تقسیم ارزاق در روایات شیعه آمده است.
هرچند از این شب به نام شب برات کمتر یاد شده است، اما تشابه اعتقادات شیعیان و سنی‌ها و عبادات آنان در شب پانزدهم شعبان در روایاتی از پیامبر اسلام، علی ابن ابیطالب، دعای ابو محمد علی بن حسین السجاد و روایات شیخ طوسی در مصباح المتهجد نیز درخور توجه است.
«برات» به معنی اعمال نیک و آزادی از گناه است. در ادبیات نیز به هر حواله یا وارد معنوی، برات می گویند. بنابراین، در این شب، آموزش یافتگان از مجازات تبرئه می‌شوند و به تعبیر مجازی، سند آزادی آنان از کیفر دوزخ صادر می‌شود. یا به قولی دیگر، شب برات، شب تعیین روزی افراد است و به حکم الهی عمر و رزق هر کس تعیین می‌شود.
مراسم لیله البرات دربرخی روستاهای خراسان جنوبی
و اما این سنت فراموش نشدنی در برخی از روستاهای خراسان جنوبی هنوز که هنوز است همانند گذشتگان انجام شده و یا تغییر زیادی را در خود احساس نکرده است. در اجرای این مراسم که معمولاً در شب سیزدهم نیمه شعبان برگزار می‌شود، جوانان پیش از غروب آفتاب به دیدار کهنسالان و ریش سفیدان رفته و از آن‌ها طلب بخشش می‌کنند.
آن‌ها بر این عقیده‌اند که برات به معنی آزادی از گناهان بوده و باید برای اجرای کامل این رسم، از بزرگان نیز طلب بخشش کنند.
در برخی از مناطق روستایی خراسان جنوبی هم در روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم شعبان بر قبور امواتشان حضور یافته و ساعاتی را به فاتحه خوانی و تلاوت قران می‌پردازند. در شب چهاردهم نیز به غسل و زیارت امام مهدی پرداخته و صبح روز پانزدهم به همدیگر تبریک و تهنیت می گویند.
سپس بزرگتر ها جلو و کوچکترها نیز در پشت سرشان همراه با سینی‌هایی از خرما و بطری‌هایی حاوی آب به قبرستان می‌روند و بر امواتشان باری دیگر سلام داده و یا به گفته بر خی از روستاییان، ولادت دوازدهمین اختر تابناک ولایت را به ان ها نیز تبریک می گویند. و برای آمرزش گناهانشان دعا می‌کنند.
با فرا رسیدن شب که آخرین مراحل اجرایی از مراسم است، آیین چراغانی و زینت کوچه‌ها و مسجد محل را دارند. پرچم‌های رنگین کاغذی و پارچه‌ای در سر اماکن و تیر چراغ برق‌ها جلوه گری می‌نماید. و باری دیگر روستاییان به گرد هم آمده و ساعاتی را به جشن و مولودی خوانی می‌پردازند.
سنت اصیل برات روبه فراموشی
این روزها دیگر کمتر کسی پیدا می‌شود که در شهر با چند دانه خرما و شاخه گلی زیبا بر سر قبرها حاضر شود چراکه بر هر دستی طبقی از گران‌ترین شیرینی‌ها و یا کیلو کیلو خرما دیده می‌شود.
ریخت و پاش در برات ناراحتی اموات را فراهم می‌کند
امام جمعه شهرستان مود در گفت و گو با خبرنگار مهر، با اشاره آیین برات در شعبان، بیان کرد: برات مبنای اسلامی و دینی داشته که در راستای یاد کردن اموات انجام می‌شود.
حجت الاسلام حسین فلسفی با بیان اینکه در احادیث و روایات نیز به این آیین اشاره شده است، اظهار کرد: در این روایات آمده است که صدقه و هدیه دادن برای میت، فشار قبر را از وی دور می‌کند.
وی با اشاره به اجرای مراسم برات در روستاها و شهرستان‌های استان، ادامه داد: اموات نیاز به صدقه داشته و ریخت و پاش در برات ناراحتی آن‌ها را فراهم می‌کند.
حجت الاسلام فلسفی ادامه داد: هزینه‌های مصرفی بر قبرستان‌ها در ایام برات را می‌توان در مکان‌های دیگری مانند پرداخت هزینه تحصیل نیازمندان، کمک به فقرا و احداث مکان عام المنفعه نیز هزینه کرد.
وی با تاکید بر اینکه باید به صرفه جویی در این مراسم توجه شود، افزود: همچنین باید با انجام کارها و خیرات، آمرزش گناهان برای امواتمان و باقی صالحات برای خودمان را نیز فراهم کنیم.
اسراف گرایی، زیبایی‌های برات را تحت شعاع قرار داده است
مسئول تشکل‌های مذهبی اداره کل تبلیغات اسلامی خراسان جنوبی هم در گفت و گو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه آیین برات به قبل از زرتشت بر می‌گردد، اظهار کرد: این مراسم، بعد از اسلام نیز با رنگ و لعاب و ظاهر دینی تداوم پیدا کرده است.
حجت الاسلام احمد رضایی ادامه داد: بر اساس این مراسم، مردم خراسان جنوبی در روزهای دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم شعبان به اجرای برنامه‌های و رسومات خاص خودشان می‌پردازند.
وی اظهار کرد: در برخی از مناطق روستایی استان، در سه روز متوالی در کنار قبور اموات حاضر شده و برای آمرزش گناهان و تسلی روحشان نیز، قران می‌خوانند.
حجت الاسلام رضایی با بیان اینکه متاسفانه در شرایط کنونی اجرای مراسم برات از مسیر اصلی خود خارج شده است، افزود: اسراف گرایی زیبایی‌های برات را تحت شعاع قرار داده است.
وی با تاکید بر اینکه باید فرهنگ صرفه جویی در این ایام نهادینه شود، اظهار کرد: رقابت بین وارثان در تجمل گرایی یکی از آسیب‌های پیش رو برای اجرای این مراسم است.
حجت الاسلام رضایی ادامه داد: آثار و برکات پرداختن هزینه‌های تحصیلی نیازمندان، وام ازدواج جوانان و نذورات پول نقد بهتر از اسراف گرایی در سرزمین اموات است.
هزینه ۴۰ میلیارد ریالی مردم خراسان جنوبی در روز برات
مدیر کل کمیته امداد امام خمینی (ره) خراسان جنوبی در گفتگو با مهر با بیان اینکه در سالهای اخیر سنت حسنه چراغ برات در استان به سمت اسراف گرایی و چشم و هم چشمی تغییر جهت پیدا کرده است، اظهارکرد: باید فرهنگ سازی شود تا هزینه‌های این روز برای ساماندهی امور نیازمندان هزینه شود.
سید جواد رضوی با اشاره به اینکه با اسراف و تجملگرایی روح اموات شاد نمی‌شود، عنوان کرد: برآورد شده در روز برات در استان خراسان جنوبی حدود ۴۰ میلیارد ریال مردم هزینه می‌کنند که می‌توان با سمت و سو دادن به خیرات از این اعتبار برای کمک به نیازمندان استفاده کرد.
وی با بیان اینکه تنها در شهرستان بیرجند در روز برات بالغ بر ۲۰ میلیارد ریال هزینه می‌شود، ادامه داد: با این رقم می‌توان ۸۵۰ نوعروسی که در صف دریافت جهیزیه هستند را راهی خانه بخت کرد.
وی با بیان اینکه کمک به اجرای این سنت حسنه می‌تواند خیراتی مهم برای آمرزش روح اموات باشد، عنوان کرد: باید فرهنگ روز برات در استان باز تعریف شود و در این زمینه رسانه‌های نقش تأثیر گذاری دارند تا این نگاه اسراف گرایانه را حذف کنیم.
وی با تاکید بر اینکه باید با نگاهی واقع بینانه و عاری از تعصب، مخارج این روز را در مسیر درست کمک به هم نوعان ساماندهی کنیم، ادامه داد: اگر هزینه‌های خیرات روز برات در اختیار افراد نیازمند جامعه قرار گیرد نه تنها باری از دوش نیازمندان برداشته بلکه موجب شادی روح اموات می‌شود.
